عمر بن الخطاب در هنگام مرگ شش نفر را براي خلافت انتخاب كرد: عَبْدُالرَّحْمنِ‌ بْنِ عُوف، عثمان،‌ طلحه، زبير، سعد وقاص و اميرالمؤمنين(ع). آنان در اتاقي گرد آمدند. عبدالرحمن بن عوف، دست اميرالمؤمنين را گرفت و گفت: «بيعت مي‌كنم با تو كه خليفۀ مسلمانها باشي، مشروط بر اينكه به كتاب خدا و سنت رسول اكرم و روش ابي‌بكر و عمر عمل كني.» اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «خليفه مي‌شوم، مشروط بر اينكه به كتاب خدا و سنت رسول اكرم و اجتهاد خودم عمل كنم.» اين عمل چندين  مرتبه تكرار شد تا سرانجام عثمان شرايط خلافت را پذيرفت.[1] از نظر سياسي، اين قضيه بسيار عجيب است. اميرالمؤمنين مي‌توانست با هر شرطي كه گفته شد، خلافت را قبول كند و بعداً اگر مصلحت نمي‌ديد‌، مي‌توانست به آن شرايط عمل نكند. مگر عثمان به شرايط عمل كرد؟ ولي تقواي اميرالمؤمنين مانع بود، در نهج‌البلاغه مي‌خوانيم:

وَ اللّهِ‌لَواُعْطِيتُ الاَقَالِيمَ السَّبْعَهِ وَمَا تَحْتَ اَفْلاكِهَا عَلَي اَنْ اَعْصِيَ اِللّهَ فِي نَمْلَةٍ أسْلُبُهَا جِلْبَ شَعيرَةٍ مَا فَعَلْتُهُ[2]

«به خدا سوگند! اگر تمام جهان را به من دهند كه پوست جو را به نا حق از دهان مورچه‌اي بگيرم،‌ من اين كار را نخواهم كرد.»

به اميرالمؤمنين گفتند: معاويه با پول ما،‌ مردم  را به دور خودش گرد آورده است، چرا شما چنين نمي‌كنيد؟ فرمود: «آيا از من  مي‌خواهيد كه با ظلم و گناه، منصب به دست آورم؟»[3] روزي كه خلافت را قبول كرد در خطابه‌اي آتشين فرمود: «بيت المال بايد به اهلش تقسيم شود، و برابري اسلامي بايد مراعات شود.» [4] مدتي نگذشت كه نگرانيها و هياهوها برخاست. شبي عده‌اي و از آن جمله طلحه و زبير خدمت اميرالمؤمنين(ع) آمدند و چون خواستند سخن گويند، اميرالمؤمنين شمع را خاموش كرد و  فرمود: «اين شمع بيت‌ المال است و چون حرفها شخصي است و براي وضعيت مسلمانها نيست، سوختن شمع بيت ‌المال اشكال دارد.» [5] سرانجام، مقدمۀ جنگ جمل و به دنبالۀ آن جنگ صفين و جنگ با خوارج تهيه شد. اميرالمؤمنين شخصيتي است كه حاضر نيست حسن بن علي، قبل از مسلمانها بهرۀ خود را از بيت المال بگيرد و كسي مثل زينب كبري از گردن‌بندي به عنوان عاريۀ مضمونه استفاده كند. [6] اين فقط قطره‌اي از درياي فضايل اميرالمؤمنين(ع) است.

پي نوشت ها:

[1]. انوار العلويه ص 333 و 334

[2]. نهج‌ البلاغه فيض الاسلام ره ص  714

[3]. اَتَاْمُرُوني اَنْ اَطْلَبَ النَّصْرَ بِالْجَورِ، لا وَاللّهِ لا اَفْعَلُ (مناقب ابن شهر آشوب ج 2 ص 95)

[4]. نهج‌البلاغه شرح ابن ابي الحديد چاپ بيروت ج 2 ص 271 ـ 273، شرح خطبۀ 90

[5]. الامام علي(ع) ص 500

[6]. مناقب ابن شهر آشوب ج 2 ص 108